آیت الله هادوی تهرانی از علمای جوان و خوش فکر حوزوی است که در دهه اخیر در محافل جوانان با استقبال فراوانی رو به رو شده است. او که مدرس عالی خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم نیز هست در زمینه های فرهنگی اجتماعی به عنوان یک صاحب نظر حضور جدی دارد.

با این عضو هیئت امنای انجمن حکمت و فلسفه ایران در آستانه هفته معلم به گفت و گو نشسته ایم تا به معلم و معلمی از نگاه تربیتی دینی نگاه کنیم. آنچه در ادامه می آید حاصل گفت و گوی ایشان با ویژه نامه قلم مهر است.

آموزش و پرورش با بخش وسیعی از جمعیت ما در ارتباط است و از ابتدای انقلاب جزو دغدغه های جدی بوده است. در حدود سال 67، مقام معظم رهبری به عنوان رئیس جمهور و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی وقت علاوه بر توجه به تحول در دانشگاه ها این نکته را طرح می کردند که تحول در دانشگاه بدون تحول در آموزش و پرورش امکان پذیر نیست. همین تاکیدات نیز باعث تدوین طرحی با عنوان «آموزش و پرورش جمهوری اسلامی» شد که در سال 67 تحت بررسی جمعی از کارشناسان قرار گرفت. برای این طرح به جهت نظری  کارهای زیادی در حوزه مباحث اسلامی انجام شد که یکی از آن ها مطالعه تفسیر المیزان با دید استفاده در آموزش و پرورش بود.

آموختن یک وظیفه است

انبیا آمدند که (یزکیهم و یعلمهم) را به بار نشانند و مردم را از یک طرف تزکیه و از طرف دیگر آموزش دهند. البته آموزش از منظر انبیا برای پرورش بود. بنابراین کار انبیا، کاری است که در آموزش و پرورش صورت می گیرد. البته این شغل و اشتغال نه به معنای این که به عنوان یک حرفه به آن نگاه شود که مثلاً اگر یک نفر نجار یا آهنگر است یک نفر هم معلم است.

نگاه اسلامی به آموزش و پرورش به خصوص در فرهنگ دینی این است که شما یاد می گیرید و این یاد گرفتن وظیفه است. از طرف دیگر در اسلام آمده که آموختن نیز یک وظیفه است و زکات علم نیز این گونه است. با توجه به این دو وظیفه، سئوال این جاست که این دو گروه زندگی خود را چگونه بگذارند. باید گفت که دولت اسلامی وظیفه دارد که این دو گروه را حمایت مالی کند.

این نکته را اضافه کنم که در فرهنگ سرمایه داری علم تبدیل به یک کالای اقتصادی شد و مانند کالاهای دیگر معامله شد. بنابراین در این فرهنگ کاملا معنادار است که بگوییم من علم خود را به تو می آموزم و این مقدار پول می گیرم ولی در فرهنگ اسلامی دانش، امری مقدس است که یادگیری و آموزش هر دو وظیفه است و وظیفه دولت هم حمایت مالی از شماست.

امنیت خاطر برای معلم مسئله ای جدی است

در آموزش و پرورش اولویت که پرورش است. هدف اصلی این است که یک انسان خوب و مفید برای جامعه بپروریم. خوب و مفید یعنی انسانی که به وظایف شرعی خود آشنا و ملتزم باشد. دلسوز مردم باشد و کار مردم را درست انجام دهد؛ این محصول آموزش و پرورش است. ممکن است فردی تحصیلاتش دیپلم باشد ولی باید در آموزش و پرورش طوری تریبت شده باشد که مفید باشد. این نتیجه پرورش او در مدسه است که دامنه بسیار وسیع تری از آموزش دارد.

یکی دیگر از مسائل در حوزه آموزش و پرورش ما این است که تعلیم با یک رویه تحمیلی به دانش آموز انجام می شود و به همین دلیل او گریزان است. دانش آموز باید علاقه به علم و یاد گرفتن در او ایجاد شود. برای این مسائل هم باید ارزش های حاکم بر آموزش و پرورش عوض شود و امنیت شغل و امنیت خاطر برای معلم ایجاد شود و معلم با ارزش های دینی آشنا باشد. او باید بداند که اگر یک نفر را تربیت کند تأثیر آن از هزار سال کار کردن در دنیا و آخرت بیشتر است.

معلم جذاب باشد

کسی که در موقعیت تعلیم و آموزش قرار می گیرد باید به یک نکته مهم توجه کند. بیش از این که گفتار های او در مخاطب تاثیر داشته باشد رفتار ها و منش او موثر است. در سیره پیغمبر (ص) با چه عاملی مردم جذب می شدند؟ در قرآن آمده است: اگر تو تندخو بودی مردم از اطراف تو پراکنده می شدند. معلم باید جذاب باشد که یکی از عوامل جذابیت نرم خویی است. یکی از نکاتی که معلمان باید توجه کنند ویژگی های شخصیتی است. انضباط و نظم عمومی باعث علاقه دانش آموزان به درس می شود. توجه به ویژگی های شخصیتی دانش آموز خیلی مهم است که باید به آن پی برد.

بنده سابقه ندریس در مقطع راهنمایی را داشته ام. در آن زمان دانش آموزی در مدرسه داشتیم که همه معلمان نظرشان درباره او این بود که توانایی یادگیری هیچ درسی را ندارد، او فقط از درس من که علوم بود نمره ممتازی می گرفت. شخصیت آن دانش آموز را شناخته بودم، به او نزدیک شده بودم و به او اعتماد کرده بودم. این را باید جدی گرفت.

دانش آموز ودیعه ای در دستان معلم

اگر معلم به این تدریس و اثر گذاری آن اعتقاد نداشته باشد و کار به او تحمیل شده باشد بعید است که بتواند موثر باشد. در زمان تحصیل در دانشگاه صنعتی شریف استاد ریاضی داشتیم که کلاسش بسیار شلوغ بود. یک روز یکی از دانشجویان به من می گفت: «من متوجه نمی شوم استاد چه می گوید، اما مطمئنم که درس او بسیار جذاب و لذت بخش است.» این علاقه استاد بود که به دانشجو منتقل می شد. معلم با برخورد خود می تواند یک دانش آموز را علاقه مند کند و می تواند علاقه او را از بین ببرد. عامل موثر دیگر در تعلیم و تربیت احترام گذاشتن به شخصیت دانش آموز است. این احترام باعث می شود او هم به معلم احترام بگذارد. ما روایات زیادی درباره نحوه بر خورد معلم و متعلم با یگدیگر داریم که به نظر من همه این روایات در یک کلمه «احترام» جمع می شود. معلم باید این توجه را داشته باشد که دانش آموز یک ودیعه و امانت در دست اوست. اگر بر اثر برخورد او اخلاق این فرد خراب شد یا از درس زده شد او مسئول است. همچنان که در مقابل اگر شما یک نفر را تربیت کنید هر کار خوب او به شما می رسد. این توجه و مسئولیت است که در رفتار های باید متوجه آن باشیم هر چه دانش آموز کوچک تر باشد این تاثیر بیشتر است و او بیشتر تحت تأثیر معلم است.

احیای جایگاه معلم برای تقویت نقش پرورشی معلمان

معلم دلسوز دانش آموز است و احساس این که پدر و مادر دوم دانش آموز است در رفتار او تاثیر می گذارد و باعث علاقه دانش آموز به معلم می شود. اگر این مسائل در محیط آموزشی ما حاکم شود و رفتار معلمان با دانش آموزان، معلمان با یکدیگر و همه بر اساس احترام، ادب و اخلاق اسلامی باشد خواهیم دید که فضای آموزشی کاملا متحول شد. فضای آموزشی هم به عنوان بخشی از فضای کلی جامعه است، اگر نتوانیم اخلاق و ادب را در فرهنگ عمومی جامعه توسعه دهیم این به تنهایی ممکن نمی شود.

احیای شخصیت و جایگاه معلم در جامعه در ایجاد نقش پرورشی معلمان تاثیر گذار است.

روح مسائل آموزشی اعتقاد معلم و ارزشمند شمردن کار است. در این وقت است که استفاده از وسائل کمک آموزشی معنادار می شود. ولی اگر ما استفاده از وسائل کمک آموزشی را دستور العمل کنیم حالت رفع تکلیف می شود و اثر ایجاد نمی کند. معلم باید در استفاده از این وسایل کنجکاوی دانش آموزان را بر انگیزد. نکته دیگر این است که معلم معتقد و متدین باید نشانه های خداوند را به دانش آموزان خود تذکر دهد که وقتی دانش آموز این مسائل را به اشکال مختلف در درس هایی مانند شیمی و فیزیک می بیند در روح او جای بگیرد.

ارتباط دادن مسائل آموزشی به زندگی دانش آموزان از نکات قابل توجه در مسیر معلمی است. این آموزش باید طوری صورت بگیرد که او متوجه شود این تعالیم در زندگی او به کار می آید. این باعث علاقه او به درس خواهد شد.

قشر معلم قشر زحمت کشی است و باید قدر آن ها در جامعه دانسته شود و جایگاه آن ها باید در جامعه ارتقا یابد. هفته معلم فقط هفته توجه به معلم نباشد. باید در تمام سال به معلمان و معلمی توجه کنیم و باید توجه داشته باشیم که این ها هستند که عناصر اصلی جامعه ما را تربیت می کنند. خود معلمان هم باید قدر خود را بدانند و کار مقدس خو را با رغبت و علاقه انجام دهند.[1]

[1]. مشروح بیانات آیت الله هادوی تهرانی به مناسبت هفته معلم، منتشر شده در مجله قلم مهر گلستانه (ویژه نامه هفته معلم «گفتگو از محمد علی حسینیان»)، اردیبهشت 90.