در گفت و گو با آیت الله هادوی تهرانی استاد دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم بررسی شد:
درمان اقتصاد با نسخه شفافیت بازار/ گسترش اقتصاد بومی راهکار اقتصاد مقاومتی است/ باید نگرانی فعالان اقتصادی برطرف شود
اقتصاد مقاومتی، ترکیبی که این روزها عجیب سر زبانها افتاده است. موضوعی که اولین بار توسط مقام معظم رهبری مطرح و به عنوان ضروتی اجتناب ناپذیر از آن نام برده شد.
برگزاری همایش اقتصاد مقاومتی و گفت وگو های متنوع کارشناسان اقتصادی در این زمینه، شاید خود گویای اهمیت این موضوع در شرایط فعلی باشد. ابعاد این مدل اقتصادی چیست و برای تحقق صددرصدی آن چه فاکتورهایی باید مدنظر قرار بگیرد، اینها پرسشهایی بود که آیت الله هادوی تهرانی، عضو سابق کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در گفت و گویی با بازار و سرمایه بیان کرده است. مشروح این گفت وگو از نظرتان می گذرد:
شاید بهتر باشد موضوع را با تعریفی از اقتصاد مقاومتی آغاز کنیم؟
اقتصاد مقاومتی در فرهنگ جهاد، قابل تفسیر است؛ اسلام در تعریف فرهنگ جهاد تأکید می کند که در مقابل کفر و فشارهای دولتهای کفر باید ایستادگی کرد و نباید اجازه داد که عزت اسلامی صدمه ببیند، این تعبیر در بعد اقتصاد، «اقتصاد مقاومتی» خواهد بود. این اقتصاد حافظ عزت و اقتدار اقتصادی نظام اسلامی در برابر جبهه کفر و اقتصاد سرمایهداری و سوسیالیستی است که میخواهد خود را بر جهان امروز تحمیل کند.
در شرایط کنونی جامعه که با تحریم مواجهیم، چه طور میتوانیم این اقتصاد را شکل دهیم؟
مؤلفه های اقتصاد مقاومتی همان مؤلفه های جهاد، مبارزه و دفاع در برابر تهاجم دشمنان اسلام است. این در حوزه اقتصاد به اقتصاد مقاومتی تعبیر میشود. برای شکل دادن به این اقتصاد باید خودکفایی و توسعه اقتصادی را بر اساس موازین اسلامی در کشور پایه ریزی کنیم. هر چه بتوانیم اقتصاد بومی را چه در حوزه تولید و چه در حوزه خدمات تقویت کنیم، در واقع در دستیابی به اقتصاد مقاومتی موفقتر خواهیم بود.
منظورتان توجه به تولیدات داخل است؟
این پایه است که ما بتوانیم به لحاظ اقتصادی در حوزه داخل در بخشهای صنعت، کشاورزی و خدمات به قدرت، استقلال و خودکفایی برسیم. قطعا هر اقتصاد برای ادامه حیات خود به تعامل با بیرون نیاز دارد و این تعامل اگر مثبت باشد برای اقتصاد سازنده است. به این معنی که محصولات و دستاوردهای اقتصادی خودمان را در بازارهای دنیا عرضه و از محصولات آنها به تناسب و با توجه به نیازهای داخلی استفاده کنیم.
البته در شرایط تحریم از این بابت با مشکل جدی مواجهیم. شکستن حریمها و مرزهایی که تحریم میخواهد بر ما تحمیل کند، یکی از شاخصهای اقتصاد مقاومتی است.
آیا با این دیدگاه برخی کارشناسان موافقید که برای شکل گیری اقتصاد مقاومتی تکیه گاهی لازم است و از آنجا که در کشور حجم وسیعی از نفت و گاز را داریم، میتوانیم از آن به عنوان پشتیبان اقتصاد مقاومتی یاد کنیم؟
ممکن است تکیه بر ذخایر نفت و گاز در شرایط فعلی قابل قبول باشد،ولی تکیه بر محصول واحد، آن هم به شکل خام نمیتواند در درازمدت تأمین کننده اهداف و شاخص های اقتصاد مقاومتی باشد، بنابراین ما باید به سمت بهره مندی هر چه بیشتر از محصولات خام و تولید فراورده های این محصولات و عرضه آن به بازارها و توسعه محصولات در زمینه های مختلف گام برداریم. اما در کوتاه مدت با توجه به وضع فعلی، نفت و گاز به عنوان قدم اول و ریشه هایی برای دستیابی به اقتصاد مقاومتی میتواند استفاده شود.
یکی از قابلیتهای بزرگ اقتصاد در کشور ما بازار سرمایه است؛ شکل گیری اقتصاد مقاومتی در این حیطه به چه شکل است؟
در بازار سرمایه باید از ظرفیت اعتقادی و باورهای مردم هم در کنار همه ظرفیتها بهره ببریم تا بتوانیم سرمایه را بهتر جذب و مدیریت کنیم.
اگر در بازار سرمایه باب مباحث جدیدی مثل وقف سهام که هم اکنون مطرح است، را باز و بخشی از سرمایه های داخلی را به سمت بهره مندی عمومی هدایت کنیم، میتوانیم اقتصاد مقاومتی را در این بخش تقویت کنیم.
البته بحث دیگری که در حوزه سرمایه و بازارهای مالی مطرح است تقویت شاخص های اقتصاد اسلامی در تعاملات این بازار است. باید به محصولات اقتصاد اسلامی مانند صکوک در این بازار رونق بیشتری دهیم و با رفع موانع شرعی، قانونی و اجرایی جریان این محصولات را در بازارهای مالی تقویت کنیم.
چه برنامه پیشنهادی برای انجام این مهم دارید؟
به نظر من در وضع فعلی برای کوتاه مدت راه حل این است که محصولات پیشنهادی در حوزه اقتصاد اسلامی را که در بازارهای مالی دیگر تجربه شده بازنگری کنیم(مثل مباحث صکوک) و بر اساس موازین فقه شیعی آنها را ارزیابی کنیم، به لحاظ اقتصادی و قانونی بسنجیم و معین کنیم که آیا این موارد کارایی کافی دارند یا نه و اگر به این نتیجه رسیدیم که به لحاظ شرعی مانعی ندارند و به لحاظ اقتصادی هم ابزارهای مفیدی هستند زمینه قانونی و اجرایی تحقق این ابزارها را هر چه سریعتر فراهم کنیم.
راه دیگر این است که میزان جریان سرمایه را در بازار سرمایه، تقویت کنیم تا از این طریق بتوانیم شفافیت و سیال بودن بازار را تأمین کنیم که هم موازین شرعی در آن رعایت شده باشد، هم نگرانیهای مردم به لحاظ دینی مرتفع شود تا با خیال راحت در این بازار مشارکت کنند. باید هم به لحاظ قانونی و هم اجرایی زمینه هایی را فراهم کنیم که محدودیتهای کمتری به لحاظ قانونی و اجرایی اعمال شود و بازار بتواند سیال بودن خودش را بهتر حفظ کند.
این اقتصاد مقاومتی چه تفاوت هایی با موضوع ریاضت اقتصادی مطرح شده در کشورهای اروپایی دارد؟
ریاضت اقتصادی با اقتصاد مقاومتی متفاوت است. در ریاضت اقتصادی دولت خدمات عمومی را کاهش میدهد و سعی میکند از طریق افزایش درآمدهای خود و کاهش هزینه ها وضع اقتصادی را سامان دهد، در حالی که در اقتصاد مقاومتی هدف این است که با توسعه تولید و تقویت ساختارها و بنیادهای اقتصادی، اقتصاد را به صورتی مقاوم سازی کنیم که بتواند در مقابل فشارهای موجود ایستادگی کند.
در اقتصاد مقاومتی سعی بر این است که تا جای ممکن از فشار بر اقشار کم درآمد اجتناب شود. با ساماندهی اقتصاد، فعالسازی فعالان اقتصادی، جذب سرمایه های راکد و خارج از جریان به مجموعه جریان اقتصادی و سیالسازی این سرمایه ها بتوانیم اقتصاد را پویا کنیم.
خیلی از کارشناسان معتقدند برای شکل گیری اقتصاد مقاومتی سه ضلع سیاست، نظام حکومتی و اقتصاد فرهنگی باید هماهنگ باشد. در این مورد هم توضیح بفرمایید.
بدون تحقق ساختارهای مناسب که به پشتوانه حقوقی و قانونی نیاز دارد، بدون تأمین ابزارهای اجرایی که باید در حوزه مدیریت اجرایی کشور تأمین شود ، بدون نظارتی که در حوزه قضا و داوری حکومت باید تأمین شود و بدون فرهنگ سازی عمومی و اطلاع رسانی شفاف نسبت به وضع اقتصادی نمیتوانیم هیچ اقتصادی را با تمام شاخصهایش تحقق بخشیم.
برای سامان یافتن این مجموعه، مجموعه مدیریتی و قانونگذاری کشور باید با هم هماهنگ باشد. ما باید از ابزار رسانه برای فرهنگسازی و اطلاع رسانی شفاف و رفع نگرانی های فعالان اقتصادی به نحو واقعی بهره ببریم تا این فعالان با آرامش خاطر در صحنه اقتصاد حضور موثر و سازنده داشته باشند.
بخش خصوصی در کجای این جریان قرار دارد؟
قطعا نقش بخش خصوصی، اساسی و محوری است. دولت باید تا جای ممکن از تصدی گری اجتناب کند و به جای آن وظیفه نظارتی و حمایتی را بر عهده بگیرد. از طرف دیگر بخش خصوصی باید طوری ساماندهی شود که فعالان واقعی اقتصاد که صلاحیتشان به صورت واقعی احراز شده مجال فعالیت پیدا کنند؛ در عین حال با نظارتهای درست، جلوی هرگونه تخلفی گرفته شود.
برای روند در پیش گرفته شده اقتصاد مقاومتی چه آیندهای را متصور هستید؟
در حال حاضر بسیار نگرانم که با توجه به برخی شبه هها و ناهماهنگی ها که بین مجموعه های اجرایی کشور وجود دارد نتوانیم آنچه را که باید و ظرفیت آن را داریم تحقق بخشیم.
ما برای شفاف سازی به اطلاع رسانی صحیح نیاز داریم، باید نگرانی فعالان اقتصادی برطرف شود و فضای مناسب برای فعالیت آنها ایجاد شود؛ البته تلاش هایی شده و میشود اما به دلیل برخی ناهماهنگی ها، از تأثیر کافی برخوردار نبوده است. امیدوارم با کنترل بعضی بازارها مثل بازار ارز و طلا بتوانیم در اقتصاد کشور به فضای آرامتری دست یابیم و زمینه رشد و شکوفایی واقعی را فراهم کنیم و این بدون بهره مندی از ظرفیتهای فعالان واقعی و توانمند اقتصادی در کشور فراهم نخواهد شد.
و در انتها اگر فکر میکنید نکته ای از قلم افتاده است، بفرمایید.
شاید تأکید دوباره بر این موضوع گزافه نباشد که ما برای تحقق اقتصاد مقاومتی باید شاخص های این اقتصاد را به درستی شناسایی و آنها را محقق کنیم؛ شعار دادن و اکتفا به الفاظ نمیتواند در حوزه اقتصاد اثر واقعی ایجاد کند. مسکن های اقتصادی در کوتاه مدت میتواند شرایط را تا حدی کنترل کند، اما آنچه در درازمدت میتواند وضع اقتصادی را سامان دهد ارائه راه حلهای واقع بینانه مبتنی بر معیارهای اسلامی با شفاف سازی بازار و اجازه دادن به نیروی انسانی کارآمد برای حضور فعال در این بازار است[1].[2]
دفتر آیت الله هادوی تهرانی
[2] . منتشر شده در ماهنامه تخصصی بازار و سرمایه، سال سوم، شماره 33، آذرماه 91، ص 26 و 27.
